آشنايي با غده هاي درون ريز بدن

آشنايي با غده هاي درون ريز بدن

مجموعه: بيماري ها و راه درمان

آشنايي با غده هاي درون ريز بدن

غدد درون ريز بدن هورمون هايي ترشح مي کنند که تقريباً بر همه سلول ها، اندام ها و عملکردهاي بدن اثر مي گذارد. سيستم درون ريز در تنظيم وضعيت رواني، رشد، عملکرد بافت ها، و متابوليسم و همچنين عملکردهاي جنسي و فرايندهاي تناسلي بدن، بسيار سودمند است.

به طور کلي، سيستم درون ريز مسئول فرايندهايي از بدن است که کد صورت مي گيرد، مثل رشد سلولي. فرايندهاي سريعتر مثل تنفس و حرکت بدن توسط سيستم عصبي کنترل مي شوند. اما بااينکه سيستم عصبي و سيستم درون ريز، دستگاه هايي کاملاً جدا از هم هستند، معمولاً براي بهبود عملکردهاي بدن، با هم عمل مي کنند.

پايه و بنياد سيستم درون ريز، هورمون ها و غدد هستند. هورمون ها بعنوان پيام رسان هاي شيميايي بدن، اطلاعات و دستورات را از يک گروه سلولي به گروه ديگر منتقل مي کند. گرچه انواع مختلفي از هورمون ها در جريان خون گردش دارند، اما هرکدام فقط روي سلولي تاثير مي گذارد که ژنتيکي براي دريافت و واکنش به پيام هاي آن برنامه ريزي شده است. سطح هورمون ها مي تواند تحت تاثير عواملي مثل استرس، عفونت ها و بيماري ها، و تغييرات در توازن مايعات و موادمعدني خون قرار گيرد.

يک غده مجموعه اي از سلول هاست که موادشيميايي توليد و ترشج کرده و بيرون مي دهد. غده موادي را از خون انتخاب کرده و بيرون مي کند، روي آنها فرايندهايي انجام مي دهد و موادشيميايي حال را براي استفاده در يک نقطه از بدن آزاد مي کند. برخي از انواع غدد، ترشحات خود را در نواحي خاص آزاد مي کنند. براي مثال، غدد برون ريز، مثل غدد عرق و براقي، ترشجات خود را در پوست يا داخل دهان آزاد ميکنند.

از طرف ديگر غدد درون ريز، بيش از ?? هورمون اصلي بدن را مستقيماً وارد جريان خون مي کند تا در آنجا به سلول هاي ديگر در نواحي مختلف بدن منتقل شوند.

غدد اصلي که سيستم درون ريز بدن انسان را تشکيل مي دهد، غده هيپوتالاموس، هيپوفيز، تيروئيد، پاراتيروئيد، آدرنال، جسم صنوبري و غدد تناسلي مي باشد که شامل تخمدان ها و بيضه هاست. پانکراس نيز بااينکه به سيستم گوارش نيز مربوط است اما چون آنزيم هاي گوارشي را توليد و ترشح مي کند، بخشي از اين سيستم مترشحه هورموني به حساب مي آيد.

بااينکه غدد درون ريز اصلي ترين توليدکننده هاي هورمون هاي بدن هستند، برخي اندام هاي غير درون ريز– مثل مغر، قلب، ريه ها، کليه ها، غده تيموس، پوست و جفت—نيز هورمون توليد کرده و ترشح مي کنند.

هيپوتالاموس، مجموعه اي از سلول هاي ويزه که در بخش پاييني مرکز مغز واقع شده است، اصلي ترين رابط بين سيستم درون ريز و سيستم عصبي به شمار مي رود. سلول هاي عصبي موجود در هيپوتالاموس، با توليد مواد شيميايي که توليد و ترشج هورمون ها را يا تشديد يا متوقف مي کنند، غده هيپوفيز را کنترل مي کند.

غده هيپوفيز بااينکه چندان بزرگتر از يک نخودفرنگي نيست، مهمترين بخش سيستم درون ريز به شمار مي رود. اين اندام گاهاً “غده اصلي” ناميده مي شود، چون هورمون هايي را توليد مي کند که غدد درون ريز ديگر را کنترل مي کنند.

توليد و ترشح هورمون هاي هيپوفيز مي تواند تحت تاثير عوامل مختلفي مثل احساسات و تغييرات فصلي قرار گيرد. براي انجام اينکار، هيپوتالاموس، اطالاعاتي را که توسط مغز داده مي شود (مثل دماي محيط، الگوهاي قرارگيري در معرض نور، و احساسات) را به هيپوفيز مي فرستد.

غده هيپوفيز به دو بخش تقسيم مي شود:بخش پيشين و بخش پسين. بخش پيشين فعاليت غدد تيروئيد، آدرنال، و تناسلي را تنظيم مي کند. از ميان هورمون هايي که اين غده ترشح مي کند، مي توان به موارد زير اشاره کرد:

· هورمون رشد، که رشد استخوانها و ساير بافت هاي بدن را تحريک مي کند و در استفاده بدن از موادمغذي و معدني نقش دارد.

· هورمون پرولاکتين، که توليد شير را در زنان شيرده فعال ميکند.

· هورمون تيروتروپين، که غده تيروئيد را براي توليد هورمون تيروئيد تحريک ميکند.

· کورتيکوتروپين، که غده آدرنال را براي توليد برخي هورمون هاي خاص تحريک ميکند.

غده هيپوفيز همچنين اندورفين نيز ترشح مي کند. اندورفين ها مواد شيميايي هستند که براي کاهش حساسيت به درد، بر روي سيستم عصبي کار مي کنند. علاوه بر اين، غده هيپوفيز هورمون هايي نيز ترشح مي کند که به تخمدان ها و بيضه ها براي توليد هورمون هاي جنسي پيام مي فرستند. غده هيپوفيز همچنين تخمک گذاري و چرخه قاعدگي را نيز در زنان کنترل مي کند.

بخش پسين غده هيپوفيز، هورمون هاي ضد ادرار ترشح مي کند که با تاثيري که بر کليه ها و دفع ادرار دارد، به حفظ توازن آب بدن کمک ميکند. هورمون ديگري که اين بخش ترشح مي کند، اکسيتوسين است که انقباضات رحم را طي وضع حمل ايجاد مي کند.

تيروئيد که در بخش جلويي گردن قرار دارد، شبيه به يک پاپيون يا پروانه است که هورمون هاي تيروئيد، يتروکسين و تيرودوتيرونين را توليد مي کند. اين هورمون ها سرعتي را که سلول ها سوخت هاي بدن را از موادغذايي براي توليد انرژي مي سوزانند، کنترل ميکنند. هرچه ميزان هورمون هاي تيروئيد در جريان خون بالا رود، سرعت ايجاد واکنشهاي شيميايي نيز در بدن بيشتر مي شود.

هورون هاي تيروئيد همچنين نقش مهمي در رشد استخوانها و رشد مغز و سيستم عصبي در کودکان دارند. توليد و ازادسازي هورمون هاي تيروئيد توسط تيروتروپين کنترل مي شود که آن نيز به نوبه خود توسط غده هيپوفيز ترشح مي شود.

به غده تيروئيد چهار غده کوچک متصل است که به همراه يکديگر عمل مي کنند و پاراتيروئيد ناميده مي شوند. اين غدد هورمون پاراتيروئيد ترشح مي کنند که با کمک کالسيتونين که در تيروئيد توليد مي شود، سطح کلسيم را در خون تنظيم مي کند.

بدن دو غده آدرنال مثلثي شکل دارد که هرکدام روي يکي از کليه ها قرار گرفته است. غدد آدرنال دو قسمت دارند، که هرکدام يک سري هورمون توليد ميکنند و عملکردي متفاوت دارند. بخش بيروني، قشر آدرنال، هورمون هايي توليد مي کند که کورتيکوستيروئيد ناميده مي شوند و توازن نمک و آب بدن، واکنش بدن به استرس، متابوليسم، سيستم ايمني و رشد و عملکرد جنسي را تنظيم مي کند.

بخش داخلي، کاته کولامين هايي مثل اپينفرين توليد مي کند. اپينفرين که آدرنالين هم ناميده مي شود، در مواجهه با استرس، فشارخون و ضربان قلب را بالا مي برد.

جسم صنوبري که غده صنوبري نيز ناميده مي شود، در وسط مغز قرار گرفته است. اين غده ملاتونين ترشح مي کند، هورموني که چرخه خواب-بيداري را تنظيم مي کند.

غدد جنسي مهمترين منبع هورمون هاي جنسي هستند. در مردها، اين غدد در کيسه بيضه قرار گرفته اند. غدد مردانه، يا بيضه ها، هورمون هايي توليد مي کند که آندروژن ناميده مي شود، که مهمترين آنها تستوسترون است. اين هورمون ها تغييرات بدن را که به خاطر رشد جنسي ايجاد مي شود، مثل بزرگ شدن آلت تناسلي و بروز ساير ويژگي هاي مردانه مثل کلفت شدن صدا، رشد مو صورت و شرمگاه و افزايش رشد و قدرت عضلاني، تنظيم ميکند. تستوسترون همچنين در توليد اسپرم توسط بيضه ها نيز دخالت دارد.

غدد زنانه، يني تخمدان ها، در لگن خاصره قرار گرفته اند. اين غدد تخمک توليد کرده و هورمون هاي زنانه مثل استروژن و پروژسترون را توليد ميکنند. استروژن در رشد خصوصيات جنسي زنانه مثل رشد سينه ها و جمع شدن چربي بدن در ران ها و باسن، نقش دارد. هم استروژن و هم پروژسترون در حاملگي و تنظيم عادت ماهيانه نيز نقش دارند.

پانکراس يا همان لوزالمعده (علاوه بر سايرين) دو هورمون مهم، يعني انسولين و گلوکاگن را توليد مي کند. اين هورمون ها براي حفظ توازن گلوکز يا قند خون و حفظ سوخت و ذخائر انرژي بدن، در کنار يکديگر عمل مي کنند.

? سيستم غدد درون ريز چه مي کند
وقتي هورمون ترشح مي شود، از غدد درون ريز به داخل جريان خون منتقل مي شود تا به سمت سلولهايي که بايد پيامرساني کند، برود. در مسير رفتن به سمت اين سلولها، پروتئين هاي خاصي به برخي از اين هورمون ها مي چسبند. اين پروتئين هاي خاص مثل حمل کننده هايي رفتار مي کنند که مقدار هورموني را که بايد با سلول هدف رابطه برقرار کند و روي آن تاثير بگذارد را کنترل مي کنند.

همچنين، سلول هاي هدف گيرنده هايي دارند که فقط به برخي هورمون هاي خاص مي چسبند، و هر هورمون گيرنده هاي خاص خود را دارد، درنتيجه هر هورمون فقط با سلولهاي هدف خاص که گيرنده هاي آن هورمون را دارند، وارد رابطه مي شود. وقتي هورمون به سلول هدف خود مي رسد، به گيرنده هاي خاص آن سلول مي چسبد و اين ترکيب گيرنده-هورمون، دستورالعمل هاي شيميايي را به کارگران داخل سلول منتقل مي کند.

وقتي سطح هورمون ها به مقدار نرمال يا لازم خود برسد، ترشح بيشتر آن هورمون با مکانيسم هاي مهم بدن کنترل مي شود تا همان ميزان هورمون در خون حفظ شود. اين تنظيم توليد و ترشح هورمون ها مي تواند خود هورمون يا ماده ديگري در خون که مربوط به اين هورمون است را درگير کند.

براي مثال، اگر غده تيروئيد مقدار کافي از هورمون هاي تيروئيد در خون ترشح کرده باشد، غده هيپوفيز متوجه اين مقدار نرمال از آن هورمون در جريان خون شده و آزادسازي تيروتروپين را تنظيم مي کند. تيروتروپين هورموني است که ده تيروئيد را براي ساخت و ترشح هورمون هاي تيروئيد تحريک مي کند.

مثال ديگر هورمون پاراتيروئيد است که يزان کلسيم خون را بالا مي برد. وقتي ميزان کلسيم خون بالا رود، غدد پاراتيروئيد اين تغيير را حس کرده و ترشح و توليد اين هورمون را کاهش مي دهند.

? مشکلات سيستم غدد درون ريز
مقدار خيلي زياد يا خيلي کم از هر هورمون مي تواند براي بدن مضر باشد. براي مثال، اگر غده هيپوفيز هورمون رشد زياد توليد کند، بچه مي تواند رشد بسيار زيادي پيدا کندو به طور غيرطبيعي بلند قد شود. اگر اين مقدار کم باشد، بچه به طور غيرطبيعي کوتاه قد و ريز خواهد شد.

کنترل توليد يا جايگزيني برخي هورمون هاي خاص مي تواند بسياري از اختلالات درون ريز را در کودکان و نوجوانان برطرف کند. برخي از اين اختلالات عبارتند از:

* ناتواني آدرنال:
در اين وضعيت عملکرد قشر غده آدرنال يا فوق کليوي پايين آمده و درنتيجه توليد هورمون هاي کورتيکوستيروئيد آدرنال نيز بسيار کم مي شود. علائم ناتواني آدرنال مي تواند شامل ضعف، خستگي، درد شکم، حالت تهوع، کم آب شدن بدن، و تغييرات پوستي باشد. پزشکان ناتواني ادرنال را با تجويز جايگزين هايي براي هورمون هايکورتيکوستيروئيد مداوا مي کنند.

*سندرم کوشينگ:
مقدار بسيار زياد از هورمون هاي گلوکوکورتيکوئيد در بدن مي تواند منجر به بروي سندرم کوشينگ شود. در کودکان، معمولاً زماني اين اتفاق مي افتد که کودک براي درمان بيماري هاي خود ايمني مثل سل جلدي (lupus) مقدار بالايي داروهاي ترکيبي کورتيکوستيروئيد مصرف مي کند (مثل پردنيسون).

اگر اين وضعيت به خاطر وجود تومر در غده هيپوفيز باشد که مقدار زيادي کورتيکوتروپين توليد مي کند و غدد فوق کليوي (آدرنال) را تحريک به توليد بيش از حد کورتيکوستيروئيدها مي کند، به آن بيماري کوشينگ اطلاق مي شود. بروز علائم آن ممکن است سالها طول بکشد و اين علائم عبارتند از، چاق شدن بيش از حد، ناتواني رشد، ضعف عضلاني، کبود شدن سريع پوست، آکنه، بالا رفتن فشار خون، و تغييرات فيزيولوژيکي. بنابراين علت خاص بيماري، پزشکان با روش هاي مختلفي مثل جراحي، پرتو درماني، شيمي درماني يا داروهايي که توليد اين هورمون ها را متوقف مي کنند، اين بيماري را مداوا مي کنند.

* ديابت نوع ?:
وقتي لوزالمعده يا پانکراس نتواند به ميزان کافي انسولينتوليد کند، ديابت نوع ? ايجاد مي شود. علائم اين بيماري عبارتند از: تشنگي زياد، گرسنگي، ادرار و کاهش وزن.

در کودکان و نوجوانان، اين بيماري معمولاً يک اختلال خودايمن است که در آن برخي سلول هاي خاص سيستم ايمني و پادتن هايي که توسط دستگاه ايمني بدن ساخته مي شوند، سلول هاي لوزالمعده را که انسولين توليد مي کنند، تخريب مي کند. اين بيماري مي تواند مشکلات ديگري در دراز مدت به وجود آورد مثل مشکلات کليوي، آسيب هاي عصبي، کوري، و بيماري هاي قلبي کرونري زودرس و سکته. به کودکاني که دچار اين مشکل هستند، براي کنترل سطح قند خون و کاهش خطر ايجاد مشکلات ديابتي مداوماً انسولين تزريق مي شود.

* ديابت نوع ?:
برخلاف ديابت نوع ?، که در آن بدن قادر به توليد انسولين کافي نيست، در ديابت نوع ? بدن قادر به واکنش نرمال به انسولين نمي باشد. کودکان و نوجوانان مبتلا به اين بيماري معمولاً اضافه وزن زيادي دارند و باور بر اين است که چربي اضافه بدن نقش مهمي در مقاومت انسولين دارد که از مشخصه هاي اين بيماري است.

درواقع، در سالهاي اخير، شيوع اين بيماري در کودکان تقريباً برابر با ميزان بالاي چاقي مفرط در آنها است. علائم و مشکلات احتمالي ديابت نوع ? تقريباً مشابه با ديابت نوع ? مي باشد. برخي کودکان ونوجوانان مي توانند با تغييرات رژيم غذايي، ورزش، و دارو قند خون خود را کنترل کنند اما خيلي از آنها مجبورند مثل بيماران ديابت نوع ?، تزريق انسولين انجام دهند.

* مشکلات هورمون رشد:
بالا بودن ميزان هورمون رشد در کودکان در ال رشد باعث رشد بي اندازه استخوان ها و ساير قسمت هاي بدنشان مي شود که منجر به غول پيکر شدن آنها مي شود. اين وضعيت نادر، معمولاً به خاطر وجود يک تومر در غده هيپوفيز ايجاد مي شود که مي توان آنرا با برداشتن تومر مداوا کرد. درمقابل، وقتي غده هيپوفيز نتواند به ميزان کافي هورمون رشد توليد کند، رشد کودک از قد، معيوب مي شود. پايين بودن قند خون نيز ممکن است در کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد اتفاق بيفتد.

* پرکاري تيروئيد:
پرکاري تيروئيد وضعيتي است که در آن سطح هورمون هاي تيروئيد در خون بيش از اندازه بالا مي رود. علائم آن شامل کاهش وزن، عصبي شدن، رعشه، تعرق زياد، بالا رفتن ضربان قلب و فشارخون، برآمدگي چشم ها، و تورم گردن به خاطر بزرگ شدن غده تيروئيد (گواتر) مي شود. اين وضعيت در کودکان معمولاً به خاطر بيماري گريوز ايجاد مي شود که يک اختلال خودايمن است که در آن برخي پادتن ها که توسط سيستم ايمني توليد مي شود، غده تيروئيد را براي فعاليت بيش از حد تحريک ميکنند. اين بيماري را ميتوان با دارو يا برداشتن يا از بين بردن غده تيروئيد با جراحي يا پرتودرماني مداوا کرد.

* کم کاري تيروئيد:
کم کاري تيروئيد وضعيتي است که در آن سطح هورمون هاي تيروئيد در خون به طور غيرعادي پايين مي آيد. کمبود هورمون تيروئيد، فرايندهاي بدن را کند کرده و مي تواند منجر به خستگي، پايين آمدن ضربان قلب، خشک شدن پوست، اضافه وزن، يبوست، و در کودکان، کاهش رشد و بلوغ ديررس گردد.

مهمترين عامل ايجاد کم کاري تيروئيد در کودکان تيروئيديت هاشيموتو است که درنتيجه يک فرايند خودايمن ايجاد مي شود که تيروئيد را تخريب کرده و توليد هورمون تيروئيد را متوقف مي سازد. نوزادان ممکن است فايد غده تيروئيد متولد شوند يا غده تيروئيد آنها رشد کافي نداشته باشد که اين هم منجر به کم کالري تيروئيد خواهد شد. اين وضعيت را مي توان با جايگزين هاي غذايي هورمون تيروئيد مداوا کرد.

* بلوغ زودرس:
تغييرات بدن که حين بلوغ ايجاد مي شوند، اگر ميزان هورمون هاي هيپوفيز که غدد جنسي را براي توليد هورمون هايجنسي تحريک مي کنند، پيش از موقع بالا رود، ممکن است در برخي کودکان در سنين خيلي پايين اتفاق بيفتد. داروي تزريقي براي متوقف کردن ترشح اين هورمون هاي هيپوفيز وجود دارد که جلوي رشد جنسي زودرس را در اين کودکان ميگيرد.

منبع:pezeshk.us